25 lipca 2019 roku minęła 45 rocznica śmierci Wacława Olszewicza (1888-1974), historyka kultury, bibliotekarza, bibliografa i bibliofila, a także wysokiej rangi urzędnika państwowego i ekonomicznego. W latach 1906-1910 studiował w Paryżu na Wydziale Dyplomatycznym w Ecole Libre des Sciences Politiques oraz w Brukseli nauki polityczne i administracyjne.
W Paryżu związał się pierwszy raz z bibliotekarstwem, współpracując z tamtejszą Biblioteką Polską. W 1912 roku powrócił do kraju i zamieszkał w Zakopanem, gdzie został członkiem, miedzy innymi ze Stefanem Żeromskim, Towarzystwa Biblioteki Publicznej. Pracował w niej honorowo w latach 1913-1915. Wśród korzystających z biblioteki była wówczas Nadieżda Krupska, która wypożyczała książki dla przebywającego wtedy w Poroninie Włodzimierza Lenina.
W 1916 roku powrócił do rodzinnej Warszawy i włączył się w prace Komisji Historii Książnic i Wiedzy Bibliotecznej w Towarzystwie Miłośników Historii, która stała się zalążkiem Związku Bibliotekarzy Polskich (ZBP). W 1917 roku był w grupie inicjatorów powstania ZBP i autorem pierwszego statutu nowej organizacji. W pierwszym Zarządzie ZBP kierował Sekcją Bibliotek Naukowych, w 1919 roku został skarbnikiem Zarządu ZBP. Uczestniczył jako delegat i referent w zjazdach bibliofilów, a następnie bibliotekarzy: w Warszawie (1926 r.), we Lwowie (1928 r.) i w Wilnie (1932 r.). W 1937 roku został współzałożycielem Koła Śląskiego ZBP w Katowicach.
W 1924 roku zrezygnował z pracy w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, gdzie kierował Wydziałem Ekonomicznym i przeniósł się wraz z rodziną do Siemianowic na Górnym Śląsku. Był miedzy innymi sekretarzem Zespołu Hut na tym obszarze. Współtworzył Towarzystwo Przyjaciół Nauk na Śląsku i kierował jego biblioteką, w 1927 r. został wiceprezesem Towarzystwa. Do Siemianowic przewiózł też swoją część, odziedziczonej wraz z bratem, rodzinnej doborowej biblioteki. Jego młodszy brat Bolesław (1893-1972), znany kartograf i geograf, sprzedał część przypadającej mu schedy bibliotecznej Bibliotece Narodowej w latach trzydziestych. Pozostałą część zbiorów Wacław odkupił od brata i stał się jedynym ich właścicielem. W ten sposób w Siemianowicach znalazło się ponad dwadzieścia tysięcy książek, między innymi wiele cennych cymeliów. Szacowano, że był to jeden z dwóch najzasobniejszych księgozbiorów prywatnych na Śląsku, a konkurentką była biblioteka Konstantego Prusa.
Od 1937 roku Wacław Olszewicz był aktywnym członkiem sekcji bibliofilskiej przy Kole Śląskim Związku Bibliotekarzy Polskich, która w 1938 roku przekształciła się w Śląskie Towarzystwo Miłośników Książki i Grafiki. W 1931 roku opublikował swoją najbardziej znaną pracę z zakresu historii książki: Biblioteka króla Stanisława Augusta (“Przegląd Biblioteczny” 1931, s. 14-57; nadb. Kraków 1931, s. 1-108). Przygotowywał też, (niedokończoną) monografię W kręgu naukowych zainteresowań Stanisława Augusta. Wydał również wiele bibliografii tematycznych, które traktował jako narzędzie informacyjno-popularyzatorskie i pisał o ich roli (Bibliografia w ręku bibliotekarza, 1919 r.); dziś uchodzi za jednego z prekursorów informacji naukowej. Niezwykle bogata jest bibliografia jego prac z zakresu ekonomii, gospodarki i przemysłu.
Po wybuchu II wojny światowej znalazł się wraz z żoną Józefą Oderfeldówną (uwiecznioną na słynnym portrecie pędzla Józefa Pankiewicza: Dziewczynka w czerwonej sukience) oraz córką we Lwowie. Podjął pracę w Bibliotece Ossolineum, przejętej w 1940 roku przez Bibliotekę Ukraińskiej Akademii Nauk. Kierując Wydziałem Koncentracji uratował wiele opuszczonych księgozbiorów, porządkował je i katalogował, wyłączał najcenniejsze egzemplarze, by je ukryć i chronić. Po wojnie, mimo szykan jakie go spotykały ze strony władz ukraińskich, został we Lwowie (tam jest pochowany), pracował w bibliotekach instytutowych ukraińskiej Akademii Nauk, między innymi jako bibliograf. Bywał w Polsce, publikował w wielu czasopismach naukowych i popularyzatorskich, także w “Przeglądzie Bibliotecznym” i “Rocznikach Bibliotecznych”.
Poza wymienionymi już publikacjami jest autorem opracowań: Stefan Żeromski i biblioteka publiczna w Zakopanem (1966); wspólnie z bratem Bolesławem przypomniał: Z prehistorii Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich (1967); Z dziejów Biblioteki Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku (1973); Antykwariat Polski H. Wildera i S-ka (1979), w którym opisał rolę i zasługi Edwarda Chwalewika nie tylko we współprowadzeniu Antykwariatu, ale również w opracowywaniu do druku wielu cennych katalogów oraz zbieraniu materiałów do I wydania Zbiorów polskich (Warszawa 1916).
Hanna Łaskarzewska
Zob. miedzy innymi:
R. Kotowski: Listy Wacława Olszewicza do córki jako źródło do badań bibliograficznych. “Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi” 2018, t. 12, s. 221-235.
A. Czech: Wacław Olszewicz (1888-1974). W: “Forum. Biuletyn Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach” 2011, nr 33, s. 14-20.
K. Remerowa: Bibliotekarz z bibliografią w ręku – Wacław Olszewicz. W: Portrety bibliotekarzy polskich. Wrocław, Ossolineum, 1980, s. 258-267. Książki o Książce.
J. Babicz, Z. Wójcik: Wacław Olszewicz (1888-1974). “Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1975, nr 1, s. 97-103.